(सद्गुरू सेवालाल महाराज जयंती उत्सव)
सतगुरु श्री सेवालाल महाराज हे गौर-बंजारा समाजाचे महान संत म्हणून ओळखले जातात. वडील भीमा नाईक-रामावत हे एवढे श्रीमंत होते कि सात पिढ्या बसून आरामात खातील. मात्र रूढी व परंपरांत गुरफटलेला हा समाज आपण पुढे न्यावा, असा ध्यास त्यांच्या मनाला लागला. म्हणूनच लहानपणापासूनच संतांच्या गोष्टी वीरांच्या कथा ते आपली आई धर्मली मातेकडून ऐकू लागले. सिंधू संस्कृती ही भारताची सर्वात सुसंस्कृत आणि प्राचीन संस्कृती मानली जाते. संतशिरोमणी सेवालाल महाराज तीला योग्य वळण लावताना म्हणत –
“कोई केनी भजो पूजो मत । रपीया कटोरो पांळी वक जाय ।।
कसाईन गावढी मत वेचो । जिवते धंणीरो बीर घरेम मत लावजो ।।”[अर्थ : कोनाची पुजा-अर्चा करू नका. देव मंदीरात नाही, माणसात आहे. एका रूपयाला एक वाटी पाणी विकेल. खाटीकाला गाय विकू नका. नवरा हयात असणाऱ्या स्त्रीला बायको म्हणून घरात आणू नका.]
गौर-बंजारा ही या संस्कृतीशी संबंधित एक संस्कृती आहे. हा समाज खरोखरच संपूर्ण जगात विस्तारला आहे. तो वेगवेगळ्या प्रांतात वेगवेगळ्या नावांनी ओळखला जातो. जसे – महाराष्ट्रात बंजारा, कर्नाटकमध्ये लामणी, आंध्रप्रदेशात तल्लाडा, पंजाबमध्ये बाजीगर, उत्तर प्रदेशात नाईक व बाह्य जगात राणी. पूर्वीच्या काळात या समाजातील बौद्ध आणि महावीर हे पिथगौर नावाच्या गौर्धर्माचे पहिले संस्थापक होते. यानंतर दगुरु नावाचा दुसरा धार्मिक नेता अकराव्या शतकात झाला आहे. दुसर्‍या धार्मिक शिक्षकाने शिक्षण, मंत्र व समाजाला महत्त्व दिले. तो मंत्र गोरबोलीमध्ये ‘शिकच शिकवाच शिखे राज धडावच, शिखा जेरी सज्पोली, घियानापोली” याचा अर्थ असा आहे की समाज शिक्षण प्राप्त करुन आपला समाज शिकवितो. तसेच समाजाला राजाचा गौरव मिळू शकेल. पीठगौर यांनी चंद्रगुप्त मौर्य व हर्षवर्धन यांसारख्या महान विराट राजाला जन्म दिला.
त्याच प्रकारे दगुरुंच्या कल्पनांनी आला उदाल, राजा गोपीचंद यासारखे महान योद्धा तयार केले. बाराव्या ते सतराव्या शतकापर्यंत गौर-बंजारामध्ये खुप मोठे योद्धा निबजले. उदा.महाराणा प्रतापचा सेनापती जयमल फंतिहा, राजा रतनसिंगचा सर सेनापती आणि राणी रूपमतीचा भाऊ गौरा बादल. बाराव्या पासून तर सतराव्या शताब्दीपर्यंत हा समाज उत्तरेकडील लखीशस बंजारा, दक्षिणेकडील जंगी, भंगी-भुकीयस आणि मध्यभारताचे भगंदरस वडतिया हे मोठे व्यापारी होते. हे सर्व व्यापारी भारतातील बड्या राजांना आणि सम्राटांना रसद-अन्नधान्य पुरवत असत. मात्र सर्वसामान्यांची चिंता ही या गौर-बंजारा समाजातील संत श्रेष्ठास होती. म्हणूनच त्यांनी त्यांच्या सेवेसाठी व कल्याणकारी विचारांची स्थापना केली. ते सांगत –
“चोरी लबाडीरो धन घरेम मत लावजो । केरी निंदा बदी चाडी जूगली मत करजो ।।जाणंजो छाणंजो पछच माणजो । ये जो वातेर पत रकाडीय वोन पाने आड पान तारलीयुंव ।।”
[अर्थ – चोरी करून खोटे बोलून पैसा कमाऊ नका किंवा तसा पैसा घरात आणू नका. कोनाची निंदा चाडी-चूगली लावालावी करू नका. जाणून घ्या विचारमंथन करा, नंतरच ती गोष्ट स्वीकारा. या गोष्टीचा जो कोनी आदर करेल, आचरणात आणेल स्वीकार करेल मी त्याचा रक्षण करेल. पानाआड पान मी त्याला तारेल.]
संतशिरोमणी सेवालाल महाराज हे महान सतगुरू, समाज सुधारक, क्रांतिकारक, अर्थशास्त्रज्ञ, आयुर्वेदाचार्य व बहुजन अर्थात कोर-गौर समाजाचे संतकवी होते. त्यांचा जन्म १५ फेब्रुवारी १७३९ रोजी आंध्र प्रदेशाच्या अनंतपूर जिल्ह्यातील गुठी तालुक्यात गोलाल डोडी गावी झाला. आता ते गाव सेवागड या नावाने ओळखले जाते. देशभरात जयंती उत्सव मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. भौगोलिक व ऐतिहासिक माहितीमुळे हा समाज मुख्यत: राज्याच्या सीमेवर होता. संतश्रेष्ठ सेवालाल महाराजांचे मूळ सिद्धांत हे सेवा बल्लीज म्हणून ओळखली जाणारी २२ प्रमुख तत्त्वे अशी होती-
(१) जंगल आणि पर्यावरणाचे रक्षण करा. (२) निसर्गाच्या अनुषंगाने नैसर्गिक जीवन जगा. (३) कोणालाही किंवा कोणत्याही प्रकारात भेदभाव करू नका. (४) सन्मानाने आयुष्य जगा. (५) खोटे बोलू नका, प्रामाणिक रहा व इतरांचे सामान चोरू नका. (६) इतरांशी वाईट बोलू नका व इतरांना इजा करु नका. (७) स्त्रियांचा सन्मान करा, मुली जिवंत देवी आहेत. (८) काळजी करू नका, निर्भयपणे जगा. धैर्यवान व आत्मविश्वासू जीवन जगा. (९) लोभ आणि भौतिक सुखसोयीची छटा दाखवा. (१०) पाण्याची बचत करा, तहानलेल्यांना पाणी पाजा व कधीही पाणी विकण्यास गुंतवू नका, जो सर्वात मोठा गुन्हा-पाप आहे. (११) भुकेलेल्यांना अन्न द्या व गरजू लोकांना मदत करा. (१२) वडीलधाऱ्यांचा आदर करा, तरुणांवर प्रेम करा व प्राण्यांचा देखील आदर करा.
(१३) जंगलाला कधीही सोडू नका, जंगल नष्ट करू नका, जर आपण जंगल नष्ट केले तर आपण स्वत:ला नष्ट करीत आहात. (१४) विषारी पदार्थांचे सेवन करू नका आणि मद्यपान पूर्णपणे टाळा. (१५) अवैध संबंधात गुंतू नका किंवा कुणाला गुंतूही देऊ नका.(१६) मनन केल्याने आंतरिक शांती मिळेल, अभ्यास करा, ज्ञान मिळवा व ते इतरांना वाटा. (१७) आधुनिक जीवनशैली व सांत्वन देऊन आमिष बनू नका आणि शारीरिक कृतीत व्यस्त रहा. (१८) माणुसकीवर प्रेम करा, पैशावर नव्हे तर इतर सहकारी व्यक्तींबरोबर कामगिरी करा. (१९) आयुष्यावर तर्क करा व सर्व अंधश्रद्धायुक्त विश्वास टाळा. (२०) पालकांनो, तुमचा आदर करा. तुमच्या कुटूंबाची, समाजाची काळजी घ्या आणि समाजातील बंधुता कधीही भंग करू नका.
(२१) समुदायाच्या संस्कृतीत भाषेचे रक्षण करा, गोरभाषा वा गोरबोली बोला. निसर्गाशी जोडलेले सर्व सण साजरे करा आणि निसर्गास हानी पोहचणारे असे सण टाळा. (२२) नियमांचे पालन करावे. गोरची ओळख टिकवून ठेवावी, निसर्गाशी जोडून रहावे, मात्र त्याचा गैरफायदा घेऊ नये.संतश्रेष्ठ सेवालाल महाराज हे दि.४ डिसेंबर १८०६ रोजी महाराष्ट्रात वाशिम जिल्ह्यातील पोहरा येथे अनंतात विलीन झाले. ते अनुकरणीय सत्यता, धैर्य, मानवतेची शिस्त, चिंतनशील, महान संगीतकार, अंधश्रद्धेविरुद्ध लढणारे, बुद्धीप्रामाण्यवादी आणि अंधारात चाचपडणाऱ्या भक्तांना बाहेर काढणारे थोर मार्गदर्शक सद्गुरू आहेत.
!! त्यांना त्यांच्या जयंतीच्या मंगल दिनी पुरोगामी संदेश परिवारातर्फे साष्टांग दंडवत प्रणाम !!
✒️संकलन व लेखक -श्री निकोडे कृष्णकुमार गोविंदा.
(संत-लोक साहित्याचे गाढे अभ्यासक तथा मराठी-हिंदी साहित्यिक.)मु. पोटेगावरोड, पॉवर हाऊसच्या मागे, गडचिरोली.मो.नं. ९४२३७१४८८३.
इमेल – Krishnadas.nirankari@gmail.com
