(जलपरी आरती साहा पुण्यस्मरण)
आरती साहा या एक लांब अंतर पोहणाऱ्या प्रसिद्ध भारतीय महिला आहेत. आरती चार वर्षाच्या असताना त्यांनी पोहायला सुरुवात केली. त्यांचे पोहणे सचिन नाग यांनी पाहिले आणि त्यांची शिफारस केली. इंग्लिश खाडी पार करण्याचा प्रयत्न करण्यासाठी भारतीय जलतरणपटू मिहिर सेन यांनी त्यांना प्रेरणा दिली. सन १९५९मध्ये त्यांनी इंग्लिश खाडी पार केली. त्यानंतर त्या असे करणाऱ्या आशियायी खंडातल्या पहिल्या महिला ठरल्या. सन १९६०मध्ये त्यांना पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. आरती साहा यांचा जन्म कलकत्त्यातील एका मध्यमवर्गीय बंगाली कुटुंबात दि.२४ सप्टेंबर १९४० रोजी झाला. त्यांना दोन मोठ्या बहिणी व एक मोठा भाऊ होता. वडिलांचे नाव पंचगोल साहा असे होते. ते भारतीय सैन्यात एक सामान्य कर्मचारी होते. आरती दोन वर्षाच्या असताना त्यांची आई वारली. जेव्हा त्या चार वर्षांच्या होत्या, तेव्हा त्या त्यांच्या काकांकडे नागपूरजवळच्या चामपटाला घाटात जायच्या. तिथे त्या पोहायला शिकल्या. सन १९४६मध्ये पाच वर्षे वयाच्या असताना त्यांनी शैलेंद्र मेमोरियल जलतरण स्पर्धेत ११० यार्ड फ्रीस्टाईलमध्ये सुवर्णपदक जिंकले. तेव्हापासून त्यांच्या पोहण्याच्या कारकिर्दीची सुरुवात झाली. त्यांचे पोहण्यातील कौशल्य पाहून विख्यात भारतीय जलतरणपटू व प्रशिक्षक सचिन नाग यांनी त्यांना जलतरणाचे धडे दिले.
सन १९४६ आणि १९५६ दरम्यान आरतींनी अनेक जलतरण स्पर्धांमध्ये भाग घेतला. सन १९४५ आणि १९५१च्या दरम्यान त्यांनी पश्चिम बंगालमधील २२ राज्यस्तरीय स्पर्धा जिंकल्या. त्यांचे मुख्य क्षेत्र १०० मीटर फ्रीस्टाईल, १०० मीटर आणि २०० मीटर ब्रेस्ट स्ट्रोक असे होते. सन १९४८मध्ये त्यांनी मुंबई येथे आयोजित झालेल्या राष्ट्रीय विजेतेपद स्पर्धेत भाग घेतला. त्यांनी १०० मीटर फ्रीस्टाईल आणि २०० मीटर ब्रेस्ट स्ट्रोकमध्ये रौप्यपदक आणि २०० मीटर फ्रीस्टाइलमध्ये कांस्यपदक जिंकले. सन १९४९ साली त्यांनी अखिल भारतीय विक्रम केला. सन १९५१मधील पश्चिम बंगाल राज्याच्या दौऱ्यावर असताना त्या १ मिनिट ३७.७ सेकंदांत ब्रेस्ट स्ट्रोक मारून १०० मीटर पोहून डॉली नझीरचा अखिल भारतीय विक्रम मोडीत काढला. त्याच स्पर्धेत त्यांनी १०० मीटर फ्रीस्टाईल, २०० मीटर फ्रीस्टाईल आणि १०० मीटर बॅक स्ट्रोक्समध्ये नवीन राज्यस्तरीय रेकॉर्ड सेट केले. सन १९५२च्या हेलसिंकी ऑलिम्पिक स्पर्धेत भारतीय संघटनेचे सदस्य संख्यने सर्वात कमी होते.
त्यावेळी त्यांनी भारताच्या डॉली नझीर व आणखी दोघींसह भारताचे प्रतिनिधित्व केले. तेथे त्यांनी २०० मीटर ब्रेस्ट स्ट्रोक इव्हेंटमध्ये भाग घेतला. हिट्सवर त्यांनी ३ मिनिटे ४०.८ सेकंदांची कमाई केली. ऑलिम्पिकमधून परतल्यानंतर त्यांनी १०० मीटर फ्रीस्टाईलसाठी त्यांची बहीण भारती साहा यांना गमावले. प्रख्यात भारतीय जलतरणपटू मिहिर सेन यांच्यापासून प्रेरणा घेऊन त्यांनी २९ सप्टेंबर १९५९ रोजी फ्रान्समधील केप ग्रिस नेझ ते इंग्लंडमधील सँडगेट अशी ४२ मैल- ६७·५९किमी अंतराची इंग्लिश खाडी १६ तास २० मिनिटांत पोहून पार केली व सँडगेट येथे भारताचा तिरंगा ध्वज फडकविला. हा विक्रम करणाऱ्या त्या आशियातील पहिल्या महिला ठरल्या. त्यांना सन १९६० साली भारत सरकारने पद्मश्री हा पुरस्कार देऊन गौरविले.
जलपरी आरती साहा यांचे कोलकाता येथे दि.२३ ऑगस्ट १९९४ रोजी काविळीच्या आजाराने निधन झाले. त्यांच्या मुलीचे नाव अर्चना गुप्ता असून त्या कोलकाता येथील सॉल्ट लेक स्कूलमध्ये अध्यापनाचे काम करतात. सन १९९६ साली त्यांच्या निवासस्थानाजवळ आरती साहा यांचा एक भव्य अर्धपुतळा स्थापन करण्यात आला. तेथे १०० मीटर लांबीचे मोठे दिवे लावण्यात आले आहे. जलतरणातील योगदानाबद्दल त्यांच्या सन्मानार्थ सन १९९८ साली भारतीय टपाल खात्याने त्यांच्या नावे तिकिटाचे प्रकाशन केले.
!! पुरोगामी न्युज परिवारातर्फे पावन स्मृतिदिनी त्यांना विनम्र अभिवादन !!
✒️अलककार:-श्री कृष्णकुमार गोविंदा निकोडे गुरूजी.गडचिरोली,मो:-७७७५०४१०८६
