जादुई आवाज हरपला!

[गझल गायक पंकज उधास श्रद्धांजली विशेष]

प्रसिद्ध गझल गायक पंकज उधास यांचे दि.२६ फेब्रुवारी २०२४ रोजी वयाच्या ७२व्या वर्षी निधन झाले. ते गेल्या अनेक दिवसांपासून आजारी होते. त्यांची मुलगी नायब हिने ही माहिती दिली आहे. श्री कृष्णकुमार आनंदी-गोविंदा निकोडे गुरूजींचा त्यांना श्रद्धांजली अर्पण करणारा हा लेख…

गायक पंकज उधास यांना प्रसिद्ध गझल “चिठ्ठी आयी है”मधून ओळख मिळाली होती. पंकज उधास यांची मुलगी नायब हिने तिच्या सोशल मीडिया हँडलवर ही त्यांच्या मृत्युबाबतची पोस्ट शेअर केली आहे. पंकज उधास यांचा जन्म दि.१७ मे १९५१ रोजी गुजरातमधील जेतपूर येथे झाला. तीन भावांमध्ये ते सर्वात लहान होते. त्यांचे कुटुंब राजकोटजवळील चरखाडी नावाच्या गावातील एका कसब्यात राहत होते. त्यांचे आजोबा जमीनदार आणि भावनगर संस्थानाचे दिवाणही होते. त्यांचे वडील केशुभाई उधास हे सरकारी कर्मचारी होते, त्यांना इसराज वाजवण्याची खूप आवड होती. त्यांची आई जितुबेन उधास यांना गाण्याची खूप आवड होती. यामुळेच पंकज उधास आणि त्यांच्या दोन्ही भावांचा संगीताकडे नेहमीच कल होता. पंकजजींनी कधीच विचार केला नव्हता की, ते गाण्यातून आपले करियर करतील. त्या काळात भारत आणि चीनमध्ये युद्ध सुरू होते. यावेळी लता मंगेशकर यांचे “ऐ मेरे वतन के लोगों” हे गाणे रिलीज झाले. पंकजजींना हे गाणे खूप आवडले. त्यांनी हे गाणे कोणाच्याही मदतीशिवाय त्याच ताल आणि सुरात रचले.

एके दिवशी शाळेच्या मुख्याध्यापकांना कळाले की, ते गाण्यात चांगले आहेत, त्यानंतर त्यांना शाळेच्या प्रार्थना संघाचे प्रमुख बनवण्यात आले. एकदा माता राणीची चौकी त्यांच्या कॉलनीत बसली होती. रात्री आरती- भजनानंतर तिथे सांस्कृतिक कार्यक्रम व्हायचा. या दिवशी त्यांच्या शाळेतील शिक्षकांनी येऊन त्यांना सांस्कृतिक कार्यक्रमात गाण्याची विनंती केली. त्यांनी ए मेरे वतन के लोगों हे गाणे गायले. त्यांच्या गाण्याने तिथे बसलेल्या प्रत्येकाच्या डोळ्यात पाणी आले. त्यांनाही भरभरून दाद मिळाली. श्रोत्यांमधून एक माणूस उभा राहिला आणि त्यांच्यासाठी टाळ्या वाजवून त्यांना ५१ रुपये बक्षीस म्हणून दिले.

पंकज यांचे दोन्ही भाऊ मनहर आणि निर्जल उधास ही संगीत क्षेत्रातील प्रसिद्ध नावे आहेत. या घटनेनंतर पालकांना वाटले की, पंकजही आपल्या भावांप्रमाणे संगीत क्षेत्रात अधिक चांगली कामगिरी करू शकतो, त्यानंतर पालकांनी त्यांना राजकोटमधील संगीत अकादमीमध्ये प्रवेश मिळवून दिला. तिथे अभ्यासक्रम पूर्ण केल्यानंतर पंकज अनेक मोठ्या स्टेज शोमध्ये परफॉर्म करायचे. त्यांना आपल्या भावांप्रमाणे बॉलिवूडमध्ये स्थान निर्माण करायचे होते. यासाठी त्यांना तब्बल ४ वर्षे संघर्ष करावा लागला. या काळात त्यांना कोणतेही मोठे काम मिळाले नाही. कामना या चित्रपटातील त्यांच्या एका गाण्याला त्यांनी आवाज दिला, पण तो चित्रपट फ्लॉप झाला, त्यामुळे त्यांना फारशी प्रसिद्धी मिळाली नाही. काम न मिळाल्याने नाराज होऊन त्यांनी परदेशात जाऊन राहण्याचा निर्णय घेतला. ज्या चित्रपटाच्या गाण्याने लोकप्रियता मिळवली, त्या चित्रपटात काम करण्यास नकार दिला होता.

गायनाच्या कलेतून पंकज यांना परदेशात खूप प्रसिद्धी मिळाली. यावेळी अभिनेता आणि निर्माते राजेंद्र कुमार यांनी त्यांची गाणी ऐकली आणि ते खूप प्रभावित झाले. पंकज यांनी गाणे आणि चित्रपटासाठी कॅमिओही करावा, अशी त्यांची इच्छा होती. यासाठी त्यांचा सहाय्यक पंकजशी बोलला, मात्र त्यांनी नकार दिला. राजेंद्र कुमार यांनी याचा आणि पंकजच्या वृत्तीचा भाऊ मनहरशी उल्लेख केला. मनहरने पंकजला हे सांगितल्यावर त्याला खूप वाईट वाटले. त्यांनी राजेंद्र कुमारच्या सहाय्यकाला बोलावून बैठक निश्चित केली. या भेटीनंतर त्यांनी नाम चित्रपटात काम केले आणि “चिठ्ठी आयी है आयी है” या गझलला आवाज दिला. ही गझल त्यांच्या कारकिर्दीतील सर्वोत्तम गझलांपैकी एक आहे. ही गझल डेव्हिड धवन यांनी संपादित केली होती. राजेंद्र कुमार आणि राज कपूर खूप चांगले मित्र होते. एके दिवशी त्यांनी राज कपूर यांना त्यांच्या घरी जेवायला बोलावले. रात्रीच्या जेवणानंतर पंकज उधास यांच्या आवाजात त्यांनी “चिठ्ठी आयी है” ही गझल ऐकवली आणि राज कपूर रडले. या गझलमुळे पंकजला खूप प्रसिद्धी मिळेल आणि ही गझल त्यांच्यापेक्षा चांगली कोणीही गाऊ शकत नाही, असे ते म्हणाले.

हळूहळू पंकजजी गझल गायनाच्या प्रेमात पडले, त्यासाठी ते उर्दू शिकले. एकदा ते स्टेज परफॉर्मन्स देत होते, जिथे त्यांनी आधीच ४-५ गझल गायल्या होत्या. तरुणाई अगदी त्यांच्या गायनावर फिदा झाली होती. तेवढ्यात एक प्रेक्षक त्यांच्याकडे आला आणि त्याने गझल म्हणायची विनंती केली. पंकज यांना त्याची वागणूक आवडली नाही आणि त्यांनी गाण्यास नकार दिला. यावर तो माणूस इतका संतापला की त्याने पंकजच्या समोर बंदूक दाखवून त्यांना गाण्यास सांगितले. त्या माणसाच्या कृत्याने पंकज इतका घाबरला की त्याच्या विनंतीवरून त्यांनी एक गझल गायली.
मुस्लीम मुलीशी लग्न करण्यास कुटुंबीयांचा कोणताही आक्षेप नव्हता. दि.११ फेब्रुवारी १९८२ रोजी पंकजने फरीदासोबत लग्न केले. दोघेही एका कॉमन फ्रेंडच्या लग्नात भेटले होते.

पंकजला फरीदा पहिल्या नजरेतच आवडली होती. त्यावेळी तो ग्रॅज्युएशन करत होता आणि फरीदा एअर होस्टेस होती. दोघांमध्ये आधी मैत्री, नंतर प्रेम झाले. दोघांनाही आता लग्न करायचे होते. पंकजच्या घरच्यांचा या नात्यावर कोणताही आक्षेप नव्हता. जेव्हा फरीदाने तिच्या कुटुंबीयांना या नात्याबद्दल सांगितले तेव्हा त्यांनी हे नाते मान्य केले नाही. त्याला आपल्या मुलीचे लग्न दुसऱ्या धर्मात करायचे नव्हते. फरीदाच्या सांगण्यावरून पंकज तिच्या घरी गेला आणि तिच्या वडिलांसोबतच्या नात्याबद्दल बोलला. फरीदाचे वडील निवृत्त पोलीस अधिकारी होते, त्यामुळे पंकज खूप घाबरला होता, पण त्याने आपल्या बोलण्याने त्यांचे मन जिंकले. फरीदाच्या वडिलांनी त्यांच्या लग्नाला होकार दिला. त्यानंतर दोघांनी लग्न केले. त्यांना नायब आणि रेवा या दोन मुली आहेत.

जगप्रसिद्ध गायक पंकजजी उधास यांचा परवा दि.२६ फेब्रुवारी २०२४ रोजी ब्रीच कँडी रुग्णालयात सकाळी ११ वाजता मृत्यू झाला. गेल्या अनेक दिवसांपासून त्यांची प्रकृती ठीक नव्हती. वयाच्या ७२व्या वर्षी त्यांचे निधन झाल्याबाबतची माहिती त्यांच्या कुटुंबीयांकडून देण्यात आली होती. सोशल मीडियावर पोस्ट करत त्यांच्या मुलीने ही माहिती दिली होती. बहुसंख्य चाहतावर्ग तरुणाई ओक्साबोक्सी, हमसून हमसून आणि ढसा ढसा रडत आहे आणि सोशल मीडियावर ह्रदयद्रावक पोस्ट करत आहे, पंकज दा, अलविदा! अलविदा!! अलविदा!!!

!! गझल सम्राट पंकजजी उदास यांना हीच भावपूर्ण श्रद्धासुमने !!

✒️संकलन व सुलेखन:-श्री कृष्णकुमार आनंदी-गोविंदा निकोडे गुरूजी.रामनगर वॉर्ड, गडचिरोली.फक्त व्हॉट्सॲप- 9423714883